Kyoto – kartka z historii
Kyoto lub Kyōto-shi – dosł. Miasto Stołeczne w historii Japonii wydaje się być miastem najważniejszym. Każda z epok zostawiła tu swój znaczący ślad chociaż nie zawsze wiązał się on z rozkwitem miasta, ale także z ogniem, śmiercią i totalnym zniszczeniem. W VIII w., gdy silne duchowieństwo buddyjskie zaczęło mieszać się w sprawy rządu, cesarz postanowił przenieść stolicę z Nara do regionu bez wpływów buddyjskich. I tak w roku 794 na polecenie cesarza Kammu powstało nowe miasto, Heian-kyō (Stolica Pokoju i Spokoju). Miasto wzniesiono na planie prostokąta o bokach 5 na 4 km, pociętego regularną siatką ulic. W układzie przestrzennym naśladowano starożytną chińską stolicę z okresu dynastii Tang – Chang’an. Największa z ulic o szerokości 85 m biegła z północy od pałacu cesarskiego Daidairi na południe do bramy Rashōmon. Pierwszy okres rozkwitu miasta przypada trzysta lat po założeniu, w szczególności w okresie dominacji rodu Fujiwara w erze Heyan X-XI w. Pałac Cesarski często ulegał jednak pożarom i ostatecznie po opuszczeniu przez monarchę w roku 1177, popadł w ruinę i nie zachował się. Z czasem również układ przestrzenny Heian-kyō uległ zatarciu. W XII w. Kyoto liczyło już prawie pół miliona mieszkańców. Wielką rolę w pozycji miasta odegrali shogunowie, którzy od roku 1192 byli rzeczywistymi władcami kraju.
W okresie Muromachi rozpoczyna się ewolucja układu przestrzennego miasta. Jego zachodnia część pustoszeje do czego przyczyniły się liczne pożary, trzęsienia ziemi i podmokły teren, a miasto rozwija się na wschód. W 1378 r. do dzielnicy Muromachi przeniósł się dwór shoguna Yoshimitsu Ashikagi, który był wybitnym znawcą i mecenasem sztuki. Zawdzięczamy mu m.in. rezydencję Kinkaku-ji (Złoty Pawilon) – jeden z najbardziej znanych zabytków Kyoto. Niestety blisko 100 lat później miasto zostało doszczętnie zniszczone w czasie wojny Ōnin, która w latach 1467-1477 zaangażowała do bratobójczej walki niemal wszystkie znaczące rody i wygasła samoistnie na skutek wyczerpania stron. Liczba mieszkańców spadła z 900 do 40 tys. Natychmiast po ustaniu wojny shogun Yoshimasa Ashikaga (prawnuk Yoshimitsu), nie bacząc na stan kraju i miasta, przystąpił do wznoszenia nowych siedzib. Powstał wówczas Srebrny Pawilon (Ginkaku-ji), a upowszechnienie filozofii zen zaowocowało nowymi trendami w architekturze i ogrodnictwie. Ich wyrazem jest ogród skalny przy Ryōan-ji. Ze wspaniałością rezydencji kontrastował wygląd samego miasta i nawet nastanie silnych rządów Ody Nobunagi w 1568 nie przyniosło spokoju. Nowy władca, dążąc do złamania oporu, spalił północną część miasta i zrównał z ziemią klasztor wojowniczych mnichów Enryaku-ji na górze Hiei gdzie zginęło ok. 25 tys. ludzi. Główną siedzibą Nobunagi stało się nie Kyoto, ale nowo wzniesiony zamek Azuchi nad jeziorem Biwa. Walcząc z dominacją buddyzmu, Nobunaga popierał chrześcijaństwo i tak w roku 1576 w Kyoto powstał pierwszy kościół, a w 1613 było w mieście 5-6 tys. wyznawców nowej religii. Powtórny rozkwit miasta przypada na okres panowania następcy Ody Nobunagi – Hideyoshi Toyotomi, który jest uznawany za drugiego założyciela Kyoto. Po dalszym zjednoczeniu kraju i stłumieniu tlącej się rebelii klanów, Hideyoshi od 1585 zajął się odbudową miasta i objął je swoim artystycznym mecenatem.
Wytyczono na nowo granice miasta, a do 1591 umocniono je fortyfikacjami ziemnymi i fosą. Przebudowano mosty, których drewniane konstrukcje oparto tym razem na murowanych filarach, a na terenach dawnego pałacu cesarskiego Hideyoshi wzniósł nową siedzibę, Jurakudai. W końcu XVI w. Hideyoshi wzniósł także zamek Fushimi-Momoyama na wzgórzach, na południowy wschód od miasta, a ukoronowaniem tych prac było wzniesienie 37-metrowego posągu Buddy w świątyni Hōkō-ji. Niestety żadna z rezydencji Hideyoshiego – ani miejska, ani podmiejska – nie przetrwały, a wielki posąg Buddy został zniszczony w trzęsieniu ziemi. W okresie Edo w latach 1601-1629 Ieyasu Tokugawa, który mianował się shogunem w roku 1603, zbudował ufortyfikowaną rezydencję, Nijō-jō, ale rzadko pokazywał się w Kyoto. Ostatnia wizyta shoguna miała miejsce w 1634, po czym nikt z jego rodu nie pojawił się w stolicy cesarskiej przez następne 220 lat. Kyoto pozostawało siedzibą dworu cesarskiego, liczącego około 200 rodzin, mieszkających w obrębie parku cesarskiego Sentō Gosho. Cesarz i dwór byli wystarczającą siłą, aby miasto nadal się rozwijało i stawało ważnym ośrodkiem sztuki, rzemiosła artystycznego i kultury dworskiej. Nie oznacza to jednak, że życie płynęło tu zawsze cicho i spokojnie.
Jeden z ostatnich dramatycznych epizodów miał miejsce w roku 1864 gdy tzw. incydent Hamaguri przeistoczył się w wielki pożar miasta, w którym spłonęło ponad 28 tys. domów. Wszystko zaczęło się w roku 1854 od podpisania pod presją dział niekorzystnych traktatów handlowych między Japonią, a zachodnimi mocarstwami, znanych jako Traktat z Kanagawy. Wkrótce okazało się, że gospodarka Japonii nie poradzi sobie z nasileniem handlu zagranicznego. Przyspieszająca inflacja, poważny wzrost bezrobocia, seria trzęsień ziemi i wreszcie epidemia cholery przywleczonej z Europy, która pochłonęła setki tysięcy ofiar, zaczynały zsuwać Japonię na skraj upadku. Gdy próby renegocjacji kontraktu przez shogunat nie powiodły się Cesarz Kōmei sprawnie wykorzystał złe nastroje w kraju do poszerzania swoich wpływów i 11 marca 1863 roku ogłosił jōi jikkō-no chokumei, czyli „rozkaz wygnania barbarzyńców”. Pierwszym daimyō, który zastosował się do cesarskiego polecenia był Takachika Mori, przywódca klanu rządzącego domeną feudalną Chōshū. Położenie jego ziem pozwalało mu na kontrolę cieśniny Kammon, oddzielającej od siebie wyspy Honshu i Kiushu. Korzystając z tego, począwszy od 10 maja 1863 roku, wojska z Chōshū za pomocą artylerii nabrzeżnej zaczęły ostrzeliwać bez ostrzeżenia wszelkie „barbarzyńskie” statki przepływające cieśniną. Takachika Mori wypowiedział posłuszeństwo szogunatowi i w praktyce wypowiedział też wojnę Zachodowi. Interwencja wojskowa Ameryki i Francji tylko zaostrzyły konflikt i 10 sierpnia 1864 w Kyoto wybuchło powstanie. Wtedy właśnie wojownicy Chōshū przypuścili szturm na pałac cesarski przez Bramę Hamaguri, z planem porwania cesarza, wywiezienia go w bezpieczne miejsce i uczynienia wodzem rebelii. Plan nie powiódł się bo Tokugawa Yoshinobu dowodzący obroną Cesarskiego Pałacu udaremnił zdobycie bramy Hamaguri. Kto podpalił miasto nie udało się ustalić, ale wszystko wskazywało na rebeliantów, przeciwko którym shogunat wysłał ekspedycję karną.
Władcy Satsumy i Chōshū zemścili się później na Yoshinobu pomimo, że przystał on na kompromis zaproponowany przez koalicję rodów i 9 listopada 1867 złożył rezygnację ze stanowiska shoguna przekazując władzę cesarzowi. Pozyskali spreparowany dekret cesarski, który upoważniał ich do użycia siły wobec byłego shoguna i wprowadzili wojska do Kyoto. Tu zwołali spotkanie na dworze cesarskim, gdzie Yoshinobu został pozbawiony wszystkich tytułów i ziemi. Decyzja została podjęta jednomyślnie przez to, że nie dopuszczono do obrad nikogo, kto mógłby mieć inne zdanie. Kyoto pozostało formalną stolicą Japonii aż do restauracji Meiji w 1868, gdy zlikwidowano shogunat, a cesarz i rząd przenieśli się do Edo. Po zmianie nazwy Edo na Tokio (Wschodnia Stolica), Kyoto było przez krótki czas znane jako Saikyō – Zachodnia Stolica. Mając na uwadze wartość historyczną miasta oszczędzono mu nalotów bombowych w czasie II wojny światowej, a w końcowej fazie konfliktu usunięto z listy celów dla bomby atomowej. W ten sposób bezcenne świątynie, pałace i inne historyczne konstrukcje przetrwały aż do dziś. Współczesne Kyoto jest siódmym co do wielkości miastem Japonii i liczy prawie 1,5 mln mieszkańców.
